Tiếp tục cụ thể hóa chủ trương của Đảng, ngày 29-9-2023, Chính phủ ban hành Nghị định số 73/2023/NĐ-CP: “Về khuyến khích, bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung”. Việc ban hành Nghị định này là cần thiết, nhằm tạo cơ sở pháp lý, cơ chế để khuyến khích, bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, sẵn sàng đương đầu với khó khăn, thử thách. Qua đó, động viên cán bộ tích cực phát huy trí tuệ sáng tạo, mạnh dạn đề xuất ý tưởng, cách làm đột phá, tháo gỡ, giải quyết những điểm nghẽn, nút thắt trong cơ chế, chính sách, mang lại giá trị, hiệu quả thiết thực, tạo được chuyển biến mạnh mẽ, đóng góp tích cực vào sự phát triển chung. Đồng thời, nghị định là cơ sở để ngăn ngừa, xử lý nghiêm những cán bộ lợi dụng chủ trương khuyến khích, bảo vệ cán bộ hoặc bao che hành vi vụ lợi, tham nhũng, tiêu cực, vi phạm kỷ luật của Đảng và pháp luật của Nhà nước.

PGS.TS Vũ Văn Phúc, Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học các cơ quan Đảng Trung ương cho rằng, Nghị định số 73/2023/NĐ-CP là cơ sở pháp lý quan trọng để thực hiện chủ trương của Bộ Chính trị theo Kết luận số 14- KL/TW. Theo ông, Nghị định này quy định rất rõ về đối tượng, phạm vi điều chỉnh, nội dung, tiêu chí khuyến khích và bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm. Trong đó, có những hình thức bảo vệ khi cán bộ triển khai ý tưởng đổi mới, sáng tạo và thực sự tạo nên động lực để cởi bỏ tâm lý sợ sai, ngại trách nhiệm, không dám làm của một số cán bộ hiện nay, là cơ sở để đấu tranh với tư tưởng sợ mất lòng, đùn đẩy, né tránh trách nhiệm, không dám đối diện với những khó khăn, vướng mắc, không dám đấu tranh phê phán cái sai, cái xấu.

Ông Phúc khẳng định, Nghị định số 73/2023/NĐ-CP không chỉ “mở đường” mà còn “cởi trói” cho cán bộ sáng tạo và cống hiến, bởi khi con người thoát khỏi tư tưởng bó hẹp, được khuyến khích sáng tạo thì tư duy, chất xám mới được phát huy. Tuy nhiên, khuyến khích, bảo vệ như thế nào để cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, sáng tạo thì phụ thuộc rất nhiều vào cách làm của người đứng đầu, cũng như hạn chế việc lợi dụng chính sách này bao che cho hành vi tham nhũng, tiêu cực.

TS. Lưu Bình Nhưỡng, Phó Trưởng Ban Dân nguyện của Quốc hội cho rằng: Mặc dù đã có một số quy định của pháp luật về bảo vệ cán bộ nhưng còn chung chung, chưa có quy định cụ thể, rõ ràng để dễ thực hiện. Việc ban hành nghị định này sẽ góp phần hoàn thiện các quy định về công tác cán bộ; quản lý cán bộ, công chức, tạo cơ sở phát huy sức mạnh tiềm tàng trong đội ngũ cán bộ giàu năng lực, có phẩm chất lâu nay chưa được kích hoạt. Đồng thời tạo ra sự đồng bộ về pháp luật cho việc đánh giá, cất nhắc, đề bạt cán bộ đúng đắn, chất lượng hơn. Đặc biệt, sẽ góp phần tạo ra chính sách, pháp luật giúp các cấp, các ngành phát hiện, thu hút, trọng dụng, bảo vệ và bảo đảm cho việc sử dụng hiền tài, xây dựng hệ thống “nguyên khí” quốc gia.

Nghị định số 73/2023/NĐ-CP quy định, cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung phải được khuyến khích, bảo vệ. Khuyến khích, bảo vệ cán bộ có đề xuất đổi mới, sáng tạo được cơ quan sử dụng cán bộ xem xét, quyết định cho thực hiện trong phạm vi thẩm quyền quyết định theo quy định của pháp luật, bảo đảm không trái quy định của Đảng, văn bản quy phạm pháp luật của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, cơ quan Nhà nước cấp trên và Điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Cán bộ năng động, sáng tạo vì lợi ích chung có thể không bị xử lý trách nhiệm, được loại trừ, miễn hoặc giảm nhẹ trách nhiệm theo quy định.

Có thể nói, đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá là việc cán bộ mạnh dạn đề xuất ý tưởng đổi mới sáng tạo, quyết đoán trong hành động; dám đi đầu, đổi mới, loại bỏ cái cũ, lạc hậu; khơi thông điểm nghẽn để bứt phá, giải quyết những vướng mắc, ách tắc trong thực tiễn; tạo sự chuyển biến mạnh mẽ, mang lại hiệu quả cao trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ. Đây là những việc mới, khó, nhiều trường hợp rất phức tạp, nhạy cảm. Trong một số trường hợp, cán bộ phải giải quyết những vấn đề sai sót tồn đọng, kéo dài hoặc phải đột phá vào một số nội dung mà chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước chưa đề cập, điều chỉnh cụ thể, những nội dung chưa có quy định hoặc đã có quy định nhưng còn chồng chéo, thiếu thống nhất, khó thực hiện. Quá trình triển khai thực hiện chứa đựng nhiều rủi ro, dễ dẫn đến sai sót, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh mệnh chính trị của cán bộ, đòi hỏi cán bộ phải có bản lĩnh, quyết tâm cao, sẵn sàng dấn thân, hy sinh lợi ích cá nhân vì lợi ích chung. Dám nghĩ, dám làm là sự quyết tâm, dám nghĩ cái chưa ai nghĩ, làm những cái chưa ai làm, nghĩa là cái mới, cái chưa có trong tiền lệ. Chưa có tiền lệ thì có thể đúng, hoặc chưa đúng. Ranh giới "đúng - sai" rất mong manh. Chính vì vậy, cơ chế khuyến khích và bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, chính là “liều vắc xin” tăng cường, góp phần phát huy tối đa nguồn nhân lực của đất nước trong phát triển kinh tế - xã hội.

Đảng ta luôn xác định, đổi mới, sáng tạo là động lực của phát triển. Những người dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, có tâm huyết, trách nhiệm là nguồn lực quý cần được khuyến khích và bảo vệ. Trong bối cảnh đất nước đang đổi mới mạnh mẽ, phát triển và tích cực, chủ động hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng cũng như tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư càng đặt ra yêu cầu và đòi hỏi đội ngũ cán bộ phải không ngừng đổi mới, sáng tạo để giải quyết, tháo gỡ những vấn đề vướng mắc, phát sinh trong thực tiễn.

Thực tế cho thấy, cán bộ sáng tạo, đột phá thường thuộc về thiểu số, có tư duy vượt trước so với nhận thức của số đông. Phải đến khi những chủ trương, chính sách duy ý chí của tập thể bị thất bại trong thực tiễn thì người ta mới phản tỉnh về giá trị của những con người có tư duy đột phá. Lúc bị trả giá thường đã quá muộn, tạo nên lực cản lớn cho sự phát triển của đất nước, địa phương, đơn vị; đẩy những người có tư duy đột phá vào trạng thái “cô đơn chính trị” hoặc trở thành “nạn nhân” của sự thay đổi, gây lãng phí tài sản quý giá. Đã từng có không ít cán bộ có tư duy đột phá nhưng lại phải chịu “búa rìu” của tập thể, chịu áp lực chỉ trích, thậm chí phải trả giá cho sinh mệnh chính trị của chính mình do không có cơ chế bảo vệ; các ý tưởng đột phá nhanh chóng bị rơi vào quên lãng.

Do đó, yêu cầu đặt ra là cần có sự nhìn nhận và đánh giá đúng mức, có cơ chế khuyến khích và bảo vệ để không làm thui chột, chùn bước những sáng kiến, không làm nhụt ý chí của những cán bộ có tâm huyết, trách nhiệm, dũng cảm đương đầu với thách thức đổi mới, dám mạnh dạn và cương quyết hành động chỉ để hướng tới một mục đích duy nhất là đem lại lợi ích cho đất nước, cho nhân dân.

Với tầm nhìn xa, quan điểm chỉ đạo của Đảng là giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Nhìn sang các nước tiên tiến, giáo dục và đào tạo của họ luôn được quan tâm hàng đầu, chú trọng giáo dục từ gốc, từ bậc mầm non, tiểu học. Chúng ta cần phải tuyển được đội ngũ nhà giáo là những người giỏi, thực tài, có chế độ, chính sách phù hợp cho người học sư phạm, người thầy để họ yên tâm cống hiến.

Giáo dục tư tưởng cho con người phải bắt đầu từ khi lọt lòng, từ môi trường gia đình, từ nhà trường bằng những bài ca dao, câu tục ngữ, bằng những câu chuyện lịch sử, truyền thống văn hóa, bằng những tấm gương tiêu biểu trong lịch sử vì nước, vì dân. Có như thế, khi trưởng thành, mỗi cán bộ, đảng viên, trong đó có lớp người trẻ đều có được cái “gốc” văn hóa dân tộc là nền tảng, sẽ không dễ dàng “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, không còn sợ sai, “sợ trách nhiệm” khi giải quyết công vụ. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nói: “Văn hóa còn là dân tộc còn!” là vì thế.

Trên thực tế, lớp cán bộ ngày nay đều được đào tạo bài bản, khoa học, được tiếp thu những nền văn hóa tinh hoa của nhân loại và dân tộc. Trong bối cảnh hiện nay càng giúp cho quá trình giáo dục, tiếp nhận này dễ dàng hơn, không khoảng cách, không biên giới. Trải qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, Việt Nam là một trong những quốc gia có truyền thống văn hóa lâu đời. Chính văn hóa đã góp phần làm nên sức mạnh, làm cho tiềm lực, vị thế và uy tín của Việt Nam ngày càng tăng trên trường quốc tế. Vì vậy, phát huy truyền thống văn hóa Việt Nam là nhiệm vụ quan trọng, để văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc; động lực, sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững của đất nước. Và lớp cán bộ, đảng viên, đặc biệt là lớp cán bộ trẻ được đào tạo, giáo dục truyền thống văn hóa của dân tộc thấm vào từ thủa ấu thơ sẽ có suy nghĩ khác, hành động khác. Từ đó, xây dựng, đào tạo ra một đội ngũ cán bộ, đảng viên có hoài bão, khát khao cống hiến như ông cha đi trước, chỉ khi đó những cán bộ mới không sợ sai, “sợ trách nhiệm” khi làm việc, trở thành những cán bộ đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ trong thời kỳ mới.

Cần đẩy nhanh tiến độ thực hiện cải cách chính sách tiền lương gắn với vị trí việc làm, hiệu quả và áp lực công việc góp phần từng bước bảo đảm và nâng cao đời sống của đội ngũ cán bộ trong khu vực nhà nước. Đây chính là động lực về vật chất giúp cán bộ, công chức, viên chức chuyên tâm cho công việc, khơi dậy tinh thần đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá vì lợi ích chung, nâng cao động lực và hiệu quả làm việc, tinh thần cống hiến để họ không cần, không muốn phải tham ô, tham nhũng, trục lợi, tư lợi...

Đồng thời, hoàn thiện cơ chế, chính sách, quy định rõ chức trách, nhiệm vụ, yêu cầu bắt buộc đối với đội ngũ cán bộ, công chức tùy theo vị trí công tác và chức vụ đảm nhiệm; có chế tài cụ thể, rõ hơn để xử lý nghiêm những trường hợp cán bộ có những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân, luôn đặt lợi ích của bản thân lên trên, lên trước lợi ích của tập thể, cộng đồng, quốc gia; vì lợi riêng mà né tránh trách nhiệm, không tích cực thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao, bê trễ công việc, đùn đẩy trách nhiệm.

Tôn vinh, biểu dương, khen thưởng kịp thời và thích đáng đối với các cơ quan, tập thể, cán bộ, công chức quyết liệt trong thi hành công vụ, hoàn thành tốt nhiệm vụ, dám nói, dám nghĩ, dám làm, chủ động, sáng tạo; lấy đó làm căn cứ để đánh giá trước khi xếp loại, bổ nhiệm, bổ nhiệm lại, quy hoạch, điều động, luân chuyển theo hướng ưu tiên bố trí, sử dụng cán bộ có tư duy đổi mới, cách làm sáng tạo, hiệu quả cao; xét nâng ngạch công chức, nâng bậc lương trước thời hạn theo quy định của pháp luật đối với những đề xuất đổi mới, sáng tạo được đánh giá là hoàn thành.

Gần 37 năm thực hiện công cuộc đổi mới, việc thực hiện quan điểm, chủ trương của Đảng về công tác cán bộ và chính sách cán bộ đã đạt nhiều kết quả quan trọng. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng nêu rõ: “Nhiều chủ trương, nguyên tắc, quan điểm, giải pháp lớn về công tác cán bộ được thể chế, cụ thể hóa bằng quy chế, quy định, quy trình bảo đảm dân chủ, chặt chẽ hơn”.

Tuy nhiên, nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật, Đảng ta chỉ rõ một số hạn chế, yếu kém trong công tác cán bộ nói chung, xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ nói riêng. Việc đổi mới công tác cán bộ chưa có đột phá lớn. Đánh giá cán bộ vẫn là khâu yếu nhất qua nhiều nhiệm kỳ nhưng vẫn chưa có tiêu chí cụ thể và giải pháp khoa học để khắc phục. Tình trạng chạy chức, chạy quyền, chạy bằng cấp, chạy tuổi, chạy thi đua… chưa được ngăn chặn, đẩy lùi. Công tác cán bộ ở một số nơi còn khép kín, chưa bảo đảm sự liên thông, gắn kết. “Tỷ lệ cán bộ lãnh đạo và cấp ủy là người dân tộc thiểu số, cán bộ nữ, cán bộ trẻ, việc luân chuyển bố trí một số chức danh cán bộ lãnh đạo, quản lý không là người địa phương thực hiện chưa đạt yêu cầu”.[1]

Vì thế, sự cần thiết đổi mới mạnh mẽ, toàn diện công tác cán bộ là nội dung trọng yếu trong công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị, bảo đảm cho công tác cán bộ đi vào nền nếp, đáp ứng nhiệm vụ trước mắt và lâu dài. Bám sát chủ trương của Đảng, chúng ta cần nghiêm túc triển khai một số yêu cầu sau:

Một là, phải hiểu rõ và đánh giá đúng cán bộ. Có như vậy mới bố trí và sử dụng đúng, tránh được những thiếu sót, sai lầm, phát huy được mặt mạnh, hạn chế được mặt yếu trong từng con người, từng cán bộ.

Hai là, phải khéo dùng cán bộ. Tức là phải đặt đúng người, đúng việc, vì việc mà đặt người. Khéo dùng cán bộ thể hiện ở chỗ biết kết hợp các thế hệ, các thành phần cán bộ một cách đúng đắn, phù hợp. Khi dùng cán bộ phải tin tưởng họ, công tâm, khách quan, chống tư tưởng địa phương chủ nghĩa, bè phái hẹp hòi.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Đảng ta phải khéo kết hợp cán bộ già với cán bộ trẻ. Không nên coi thường cán bộ trẻ. Một số ít cán bộ già mắc bệnh công thần, cho mình là người có công lao, hay có thái độ “cha chú” với cán bộ trẻ, đảng viên trẻ nói gì cũng gạt đi, cho là “trứng khôn hơn vịt”, “măng mọc quá tre”. Thời đại của ta hiện nay rất oanh liệt. Xã hội, thế giới phát triển rất nhanh. Thế mà các đồng chí lớn tuổi lại coi thường cán bộ trẻ là không đúng. Còn cán bộ trẻ không được kiêu ngạo, phải khiêm tốn học hỏi các đồng chí già có kinh nghiệm”[2].

Ba là, phải mạnh dạn đề bạt, bổ nhiệm, giao việc cho cán bộ vào các cương vị cần để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ đặt ra. Những năm qua, Đảng ta đã có nhiều giải pháp đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trẻ, tạo nguồn bổ sung cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, trong đó phải kể đến chủ trương luân chuyển, đưa cán bộ trẻ tiếp cận thực tiễn cuộc sống, làm quen dần với kỹ năng lãnh đạo, quản lý. Nhiều cán bộ trẻ sau một thời gian luân chuyển đã trưởng thành rõ rệt, vững vàng trên cương vị mới.

Bốn là, phải yêu thương cán bộ, tích cực giúp đỡ cán bộ sửa chữa khuyết điểm chứ không thành kiến, xa lánh khi cán bộ mắc khuyết điểm, sai lầm, nhất là những cán bộ trẻ càng cần phải khen thưởng, động viên, khích lệ, đồng hành cùng họ, không để họ cảm thấy “cô đơn” trong việc dấn thân, dám làm, dám chịu trách nhiệm.

Để phù hợp với thực tiễn, thể hiện tầm nhìn của Đảng ta, việc xây dựng cơ chế bảo đảm công tác cán bộ thực sự dân chủ, công khai, minh bạch; phòng ngừa, đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng lạm quyền, lộng quyền, lợi dụng hoặc buông lỏng quyền lực trong công tác cán bộ; tạo chuyển biến mạnh mẽ trong công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ; xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ; góp phần xây dựng Đảng, hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh; nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức đảng, đội ngũ đảng viên; khuyến khích, bảo vệ cán bộ trẻ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Đạt được mục tiêu này, sẽ không lo tình trạng cán bộ, trong đó có cán bộ trẻ có tâm lý sợ sai, sợ trách nhiệm trong hoạt động công vụ.

Có thể thấy, việc tiếp tục hoàn thiện cơ chế khuyến khích, bảo vệ cán bộ dám làm, dám chịu trách nhiệm là một phương thức hữu hiệu, phát triển nguồn nhân lực cho Đảng và đất nước. Tuy nhiên, để chủ trương, chính sách và hành lang pháp lý đi vào cuộc sống, tạo chuyển biến thực chất trong công tác cán bộ đòi hỏi quyết tâm chính trị rất cao của cả hệ thống chính trị, người đứng đầu của các địa phương, cơ quan, đơn vị, của cá nhân mỗi cán bộ, đảng viên. Đây chính là cách giúp Đảng ta sử dụng hiệu quả, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, góp phần xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Chính trị, Kết luận số 14-KL/TW, ngày 22-9-2021 về chủ trương khuyến khích và bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo vì lợi ích chung.

2. Phát biểu chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại cuộc họp của Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ngày 10-5-2023.

3. Báo cáo tại cuộc họp của Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ngày 10-5-2023.

4. Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, NXBCTQG-ST, H. 2023.

5. Công điện số 280/CĐ-TTg ngày 19-4-2023 của Thủ tướng Chính phủ về chấn chỉnh, tăng cường trách nhiệm trong xử lý công việc của các bộ, cơ quan, địa phương.

6. Nghị định 73/2023/NĐ-CP ngày 29-9-2023 của Chỉnh phủ về khuyến khích, bảo vệ cán bộ dám nghĩ, dám làm.

7. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb CTQG-ST, H. 2021.

8. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng, Nxb CTQG-ST, H. 2016.

9. Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 11, Nxb CTQG, H. 2011.

10. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb CTQG-ST, H. 2021.

11. Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 5, Nxb CTQG, H. 2011.

[1] Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng, Nxb CTQG-ST, H. 2016, tr.194-195.

[2] Hồ Chí Minh toàn tập, NXBCTQG, H.2011, tập 15, tr.278.